Δρ. Κωνσταντίνος Φ. Πεταλάς

Από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι δυτικές χώρες γνώρισαν μια εκρηκτική διαδικασία αστικοποίησης, η οποία επηρέασε δραματικά την περιβαλλοντική έκθεση. Ακολουθώντας αυτήν την τάση, πολλές χώρες με χαμηλό έως μεσαίο εισόδημα ακολούθησαν παρόμοια διαδικασία. Κατά συνέπεια,> 90% του πληθυσμού ζει σε μέρη όπου η ποιότητα του αέρα δεν πληροί τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) . Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ανέφερε ότι οι περισσότεροι κάτοικοι των πόλεων εκτέθηκαν σε συγκεντρώσεις λεπτών σωματιδίων (PM2.5 ) και σωματιδιακή ύλη διαμέτρου ≤10 mm (PM10) πάνω από τις συστάσεις του ΠΟΥ (74% και 42%, αντίστοιχα). Πρέπει να τονισθεί ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι σήμερα μια από τις κύριες αιτίες πρόωρου θανάτου παγκοσμίως.

Η αλλεργική ρινίτιδα (ΑΡ) και το άσθμα συνδέονται παθοφυσιολογικά  και συγκαταλέγονται μεταξύ των συνηθέστερων αναπνευστικών παθήσεων, με τον αυξανόμενο επιπολασμό τους να αντικατοπτρίζει την άνοδο του δυτικοποιημένου τρόπου ζωής παγκοσμίως. Επειδή οι αεραγωγοί αντιπροσωπεύουν ένα από τα κύρια όρια του σώματος σε σχέση με το περιβάλλον , περιβαλλοντικές εκθέσεις (συλλογικά ονομαζόμενες «το εκθεσίωμα»)  επηρεάζουν σημαντικά την ομοιόσταση των αναπνευστικών βλεννογόνων. Είναι σημαντικό ότι το κλίμα και η αστική κατοικία (με τη σχετική μείωση της βιοποικιλότητας) καθορίζουν σημαντικά τη σύνθεση του εκθεσιώματος. Μεταξύ των συστατικών του εκθεσιώματος, οι ρύποι, τα μικρόβια και τα αλλεργιογόνα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία.

Πολλές αλλαγές πολιτικής θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μείωση των επιβλαβών συνιστωσών της έκθεσης και να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις τους στην αναπνευστική υγεία. Σημειώστε ότι ορισμένα μέτρα πολιτικής έχουν ήδη αποδειχθεί αποτελεσματικά στη μείωση του βάρους των ασθενειών που σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση (π.χ., περιορισμοί στο κάπνισμα).

Τα περισσότερα άτομα στις δυτικοποιημένες χώρες περνούν το  80% του χρόνου τους σε εσωτερικούς χώρους,  αποδεικνύοντας τη σημασία της ποιότητας του αέρα εσωτερικού χώρου. Η σύνθεση του εσωτερικού αέρα επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως ρύπους εξωτερικού χώρου, ποιότητα / ποσότητα αερισμού, αλλεργιογόνα εσωτερικού χώρου και δραστηριότητες όπως κάπνισμα, θέρμανση και μαγείρεμα.

Ο καπνός καπνού περιέχει τουλάχιστον 4500 τοξικές χημικές ενώσεις, όπως PM, οξειδωτικά αέρια, βαρέα μέταλλα και τουλάχιστον 50 καρκινογόνες ουσίες. Ο καπνός του τσιγάρου ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία για τους μη καπνιστές που εισπνέουν τον καπνό σε διάφορα μικροπεριβάλλοντα, όπως νοικοκυριά ή χώρους εργασίας  (παθητικό κάπνισμα). Πρόσφατα, η καύση ξύλων και το οικιακό κάπνισμα αναγνωρίστηκαν ως βασικά φαινόμενα που αυξάνουν τα επίπεδα  τοξικών χημικών παραγόντων στα νοικοκυριά.

Η έκθεση στον καπνό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και στη βρεφική ηλικία σχετίζεται με την έναρξη του άσθματος, τον κακό έλεγχο του άσθματος και τις σοβαρότερες παροξύνσεις κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας,  μεταξύ άλλων χρόνιων παθήσεων. Η προγεννητική και μεταγεννητική έκθεση σε παθητικό κάπνισμα συνδέθηκε με αύξηση 21% ‐85% στον κίνδυνο άσθματος στα παιδιά, με την υψηλότερη επίδραση που παρατηρήθηκε στα παιδιά που εκτέθηκαν στον καπνό κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων ετών της ζωής. Πιο πρόσφατα, μια μελέτη πέντε ευρωπαϊκών ομάδων γέννησης (συμμετείχαν 10 860 άτομα) έδειξε ότι το μητρικό κάπνισμα κατά τη βρεφική ηλικία συσχετίστηκε με αύξηση κατά 15%  στον κίνδυνο άσθματος στα παιδιά. Είναι ενδιαφέρον ότι η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει επιγενετικές αλλαγές με επιπτώσεις στην έναρξη του άσθματος από γενεά σε γενεά, που θα σήμαινε πολύ ενεργή επίδραση του καπνίσματος στην αναπνευστική υγεία Η ανωριμότητα του ανοσοποιητικού και του αναπνευστικού συστήματος των παιδιών και ο μεγαλύτερος όγκος αέρα ανά κιλό βάρους που εισπνέεται σε σύγκριση με τους ενήλικες μπορεί να εξηγήσουν την υψηλή ευαισθησία στον καπνό του τσιγάρου κατά την παιδική ηλικία. Οι αρχικές μελέτες που διεξήχθησαν από την έρευνα για την αναπνευστική υγεία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ECRHS) σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες δεν κατέληξαν σε οριστικό συμπέρασμα σχετικά με το ρόλο της έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα στο άσθμα σε ενήλικες. Αντίθετα, μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άσθματος από ενήλικες σε ασθενείς που εκτέθηκαν σε καπνό καπνού, ταυτόχρονα με ελαφρώς μικρότερο ποσοστό εμφάνισης εποχικής AΡ. Ομοίως, μια πρόσφατη μελέτη από το ECRHS διαπίστωσε συσχετίσεις μεταξύ της έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα και του άσθματος που έχει διαγνωστεί από ιατρό και του φτωχότερου ελέγχου του άσθματος σε ενήλικες, αλλά δεν παρατηρήθηκε καμία επίδραση στη λειτουργία των πνευμόνων.

Άλλοι παράγοντες, όπως το διοξείδιο του αζώτου (NO2), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) ή ορισμένες πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC) (π.χ., φορμαλδεΰδη), είναι επίσης κύριοι εσωτερικοί ρύποι.

Το εσωτερικό NO2 παράγεται κυρίως από συσκευές μαγειρέματος και θέρμανσης που τροφοδοτούνται με φυσικό αέριο και τα επίπεδα στα ευρωπαϊκά νοικοκυριά μπορούν να είναι τόσο υψηλά όσο 2500 µg / m3. Από την άλλη πλευρά, η μελέτη Towards Healthy Air in Dwellings in Europe (THADE) ανέφερε ότι η μέση συγκέντρωση εσωτερικού NO2 στην Ευρώπη κυμαινόταν από 10-15 μg / m3 στη Σκανδιναβία έως 65 μg / m3 στην Πολωνία. Πολλές μελέτες έχουν αναφέρει θετικές συσχετίσεις μεταξύ των εσωτερικών NO2 και την παρουσία / επιδείνωση των συμπτωμάτων άσθματος σε παιδιά. Ορισμένες  VOCs που δημιουργούνται από πηγές όπως δομικά υλικά ή καταναλωτικά προϊόντα (προϊόντα καθαρισμού, καλλυντικά, αποσμητικά χώρου κ.λπ.) λειτουργούν ως εσωτερικοί ατμοσφαιρικοί ρύποι.

Η χρήση στερεών καυσίμων (π.χ. άνθρακας) για μαγείρεμα και θέρμανση όχι μόνο παραμένει πηγή ρύπανσης σε εσωτερικούς χώρους στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί κοινή πρακτική για οικιακή θέρμανση σε πολλά δυτικά νοικοκυριά. Έκθεση στον καπνό που παράγεται από αυτή τη βιομάζα έχει συνδεθεί με αρκετές αναπνευστικές καταστάσεις τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά, αλλά δεν υπάρχουν ακόμη ισχυρές ενδείξεις που να υποστηρίζουν τον αιτιολογικό ρόλο στην περίπτωση του άσθματος των ενηλίκων ή του παιδικού άσθματος.

Τα εσωτερικά αλλεργιογόνα από κατοικίδια με τρίχωμα-γούνα , καλούπια και ακάρεα σκόνης σπιτιού (HDM) επηρεάζουν επίσης την ποιότητα του εσωτερικού αέρα. Η ευαισθητοποίηση σε γούνινα ζώα ανιχνεύεται σε έως και 15% του πληθυσμούμε υψηλό βαθμό διασταυρούμενης αντιδραστικότητας μεταξύ των διαφόρων ειδών. Επιπλέον, τα HDM είναι τα πιο συνηθισμένα αίτια αλλεργίας στους αεραγωγούς, καθώς έως 50% των ασθματικών ευαισθητοποιούνται σε αυτά.  Πρόσφατα δεδομένα υποδηλώνουν ότι σε παιδιά με επεισόδια συριγμού, η ευαισθητοποίηση σε HDM σχετίζεται με μεγαλύτερη βρογχική φλεγμονή και μειωμένη λειτουργία των πνευμόνων. Είναι σημαντικό ότι τα αλλεργιογόνα εσωτερικού χώρου προκαλούν πιο σοβαρούς φαινοτύπους αλλεργίας στους αεραγωγούς από τα εποχιακά αλλεργιογόνα εξωτερικού χώρου.  Επιπλέον, η υγρασία υπάρχει στο 10% ‐15% των νοικοκυριών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αποικισμό μούχλας ή κατσαρίδας και επακόλουθη αλλεργική ευαισθητοποίηση των κατοίκων. Πέρα από αλλεργικούς μηχανισμούς, τα καλούπια μπορούν να προωθήσουν τη φλεγμονή των άνω και κάτω αεραγωγών μέσω διαφόρων μεταβολιτών όπως γλυκάνες ή μυκοτοξίνες.